Lễ tạ ơn, báo hiếu cha mẹ là tập tục văn hóa truyền thống đã có từ xa xưa trong đời sống, sinh hoạt của cộng đồng người J’rai ở xã Ia Piar (huyện Phú Thiện, Gia Lai). Đây là dịp để những người con đền đáp công ơn sinh thành, dưỡng dục và cầu mong thần linh ban sức khỏe cho cha mẹ.
Theo phong tục dân tộc J’rai, người con chỉ làm lễ tạ ơn, báo hiếu cha mẹ sau khi đã lập gia đình, có con và chỉ làm một lần trong đời. Anh chị em sẽ làm lần lượt theo thứ tự lớn trước, nhỏ sau. Quy mô tổ chức tùy thuộc vào kinh tế gia đình, điều kiện khó khăn thì mổ heo, gà. Người giàu có thì giết trâu, bò… Lễ thường được tổ chức vào dịp đầu xuân, khi đó người J’rai thường đang trong thời gian nông nhàn và có đủ chi phí tổ chức.
Để chuẩn bị cho lễ báo hiếu, trước tiên, người con phải xin ý kiến của cha mẹ về thời gian tổ chức. Khi cha mẹ cho phép vào khoảng thời gian phù hợp, gia đình người con sẽ mang một số lễ vật đến nhà cha mẹ để tiến hành các nghi lễ.
Người con trai cung kính dâng đĩa thịt tạ ơn cha mình
Thông thường các lễ khác của người J’rai là do thầy cúng chủ trì, riêng lễ báo hiếu lại được giao cho bà mối đảm nhận. Lễ này được thực hiện trong nhà, con cái mời hai bên cha mẹ cùng vào nhà. Họ ngồi giữa gian nhà chính, xung quanh rượu ghè, thịt gà và thịt heo hoặc trâu, bò đã chuẩn bị sẵn chỉ cần kết thúc các nghi thức là mọi người có thể ăn uống vui chơi đến ngày hôm sau. Nhưng trước khi mọi người ăn uống, một phần nghi thức không thể thiếu đó là bà mối của vợ chồng tuyên bố lý do có cuộc gặp mặt, tiếp đó là ca ngợi công lao vất vả của những bậc cha mẹ. Đôi vợ chồng tặng quà cho cha mẹ, thường là bộ quần áo truyền thống hay những vật dụng có để phục vụ sinh hoạt hàng ngày…
Tiếp theo, bà mối rót rượu mời từ cha mẹ hai bên cho đến đôi vợ chồng uống. Xong lượt, họ bắt đầu rót rượu mời lại bà mối.
Kết thúc nghi lễ mọi người cùng ăn, uống rượu ghè, trò chuyện vui vẻ… Để cho bữa tiệc thêm phần vui thì chủ nhà kiếm một phần thịt cho bà mối làm vốn và vài ghè rượu. Bà mối mời ai uống rượu của mình thì người đó phải để lại tiền, tùy theo tấm lòng của mỗi người cho bao nhiêu thì nhận bấy nhiêu, ngược lại bà mối đưa thịt cho họ và cứ như thế cuộc vui kéo dài đến ngày hôm sau. Nếu thực phẩm vẫn còn thừa, chủ nhà chia cho mỗi người một ít đem về làm quà.
Lễ tạ ơn, báo hiếu cha mẹ là một nét đẹp trong đời sống văn hóa của cộng đồng người J’rai, thể hiện sự hiếu nghĩa, kính trọng bề trên của những người con nơi đây. Với họ, nếu không tổ chức được lễ này, sẽ phải mang món nợ ân tình suốt đời với cha mẹ.
Ban nghiên cứu VHTN