Đến tháng 4, tháng 5 âm lịch hằng năm, người Tày, Nùng ở Cao Bằng tổ chức Lễ cầu mùa. Đây là nghi thức truyền thống không thể thiếu trong đời sống sản xuất nông nghiệp, nhất là trước khi bắt đầu một vụ mùa mới, cầu cho một năm mưa thuận, gió hòa, mùa màng tươi tốt, bội thu, cuộc sống ấm no, hạnh phúc.
Xóm Bản Pát, xã Cao Chương (Trùng Khánh) có 119 hộ, đa số là dân tộc Tày, Nùng sinh sống. Người dân nơi đây chủ yếu sản xuất nông nghiệp, vì vậy, trước khi vào mùa vụ mới, người dân tổ chức Lễ cầu mùa. Lễ cầu mùa có từ lâu đời, đến nay vẫn được người dân duy trì thực hiện, do tâm lý “nhờ trời” nên Lễ cầu mùa được bà con nơi đây đặc biệt coi trọng. Mỗi lần làm lễ là một lần bà con trong xóm tạ ơn thần linh phù hộ cho một năm đã qua, vừa gửi gắm ước mong về sức khỏe, mùa màng, cuộc sống đến các vị thần linh trong vụ mùa mới.

Trưởng bản đại diện thực hiện nghi lễ cúng miếu thổ công.
Theo phong tục, Lễ cầu mùa được tổ chức vào “ngày Mão - con mèo” tháng 4 âm lịch và thu hoạch vào “ngày Dần - con hổ” hằng năm với ý nghĩa tượng trưng cho sự chăm chỉ, một vụ mùa thắng lợi, no đủ. Năm nay xóm chọn ngày 15/4 âm lịch, tức ngày Tân Mão là ngày cấy đầu tiên của làng.
Ông Nông Văn Khoa, xóm Bản Pát chia sẻ: Người dân trong xóm sống chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp nên cây lúa có vai trò đặc biệt quan trọng. Một năm chỉ cấy một vụ chính là vụ hè thu, thiếu thốn hay no đủ sẽ phụ thuộc rất lớn vào vụ mùa này. Là hộ đại diện cho xóm thực hiện lễ cúng thổ công và cấy những cây mạ đầu tiên, nên gia đình tôi chuẩn bị chu đáo từ việc chọn ngày đến thực hiện lễ. Lễ vật cúng gồm có thịt lợn, gà luộc, xôi, rượu trắng… Sau nghi thức cúng thổ công, gia đình tôi sẽ cấy đầu tiên, sau đó người dân trong xóm mới được cấy.
Cứ vào tháng 4, tháng 5 âm lịch hằng năm, khi những thửa ruộng lên lớp mạ non, ruộng ngô chuẩn bị thu hoạch cũng là lúc bà con dân tộc Nùng An, xóm Khào, xã Phúc Sen (Quảng Hòa) tổ chức Lễ cầu mùa. Đây là một hoạt động văn hóa tâm linh không thể thiếu trong đời sống của người Nùng An. Các nghi thức chính được gìn giữ gần như nguyên bản và trở thành nét đẹp văn hóa truyền thống độc đáo của dân tộc.
Trưởng xóm Khào Dương Văn Quảng cho biết: Trong năm, xóm tổ chức 3 lễ cúng, gồm lễ cúng trừ bệnh dịch cho mùa trồng cấy; lễ cúng cầu sức khỏe, cầu vụ mùa; lễ cúng sau gặt hái vụ mùa. Lễ cầu mùa là nghi lễ quan trọng thứ 2 trong năm, đánh dấu thời điểm bước vào mùa vụ mới với ước mong mùa màng tươi tốt, thuận lợi, người dân có cuộc sống bình an, no ấm. Trước khi thực hiện nghi lễ, các gia đình cùng nhau bàn bạc, đóng góp tiền mua một con lợn, gà, xôi..., chọn ngày lành tháng tốt làm lễ cúng.

Sau khi thực hiện Lễ cầu mùa, người dân bắt đầu cấy lúa vụ mới.
Theo thông lệ, đến ngày làm lễ, mọi người cùng nhau mang lễ vật đến miếu thổ công trong xóm để cúng, nghi lễ cúng do trưởng bản thực hiện. Sau khi thắp hương và đặt lễ vật lên ban thờ, chủ tế sẽ làm lễ xin thần linh. Nội dung bài cúng xin thần linh phù hộ mưa thuận, gió hòa, người dân làm ăn thuận lợi, mùa màng tươi tốt, bội thu, thóc lúa trĩu hạt, nặng bông, nuôi được nhiều trâu, bò, nhà nhà ấm no, khỏe mạnh, tránh được những rủi ro như mưa lũ, hạn hán, sâu bọ phá hoại… Sau khi cúng, mọi người cùng nhau ăn chung, thụ lộc tại miếu, số thịt lợn cúng còn lại sẽ chia đều cho các gia đình.
Người Nùng An quan niệm vạn vật đều có linh hồn và các yếu tố thiên nhiên như trời, đất, nương rẫy… có quan hệ mật thiết với đời sống, quá trình sản xuất của con người. Bởi vậy, Lễ cầu mùa là nghi thức truyền thống không thể thiếu trong đời sống sản xuất nông nghiệp, đây không chỉ là buổi sinh hoạt tâm linh, tín ngưỡng mà còn là dịp cùng ngồi với nhau ăn uống, trò chuyện, trao đổi kinh nghiệm sản xuất, tăng thêm tình đoàn kết, nhất trí, cố kết cộng đồng, chia sẻ trách nhiệm của người dân nơi đây.
Có thể thấy, Lễ cầu mùa là hình thức sinh hoạt tín ngưỡng chứa đựng những giá trị văn hóa đặc trưng, là cầu nối tâm linh giữa đất trời và con người, thể hiện khát vọng chinh phục thiên nhiên của người dân lao động. Hiện nay, Lễ cầu mùa vẫn còn tồn tại, được gìn giữ và trở thành tục lệ của người Tày, Nùng. Đây cũng là nét đẹp văn hóa trong đời sống của đồng bào các dân tộc cần được bảo tồn, gìn giữ và phát huy.
Thu Hà (Báo Cao Bằng)