“… Xứ Thanh Phủ Suối Mỹ Quan
Tâm linh điểm đến Thánh ban phù trì
Thượng Thiên Mẫu Liễu tạc ghi
Gần động Từ Thức Trời Ngài trên cho …
… Hỡi ai cầu ước khỏi lo
Phủ Suối linh địa xả kho tặng quà
Lênh đênh Cửa Phủ cho qua
Khéo tu thuận phát Đức Bà Phúc Âm …
… Viện Văn tiếp nhận gieo mầm
Thực hành Thờ Mẫu hương trầm bay xa
Chùa Thanh Vân Tự thờ Bà
Đông Cung Vương Chúa mặn mà lòng dân …
… Thiền sư Dương Không Lộ Phần
Chân tu kéo lưới dậy dân Thần Phù
Địa linh nhân kiệt khéo tu
Động Tiên Cô Chín lãng du Đồi Chùa …
…
Bài thơ của Thạc sĩ Phùng Quang Trung – Chủ tịch Hội đồng Thẩm định Viện Nghiên cứu Văn hóa Tín ngường Việt Nam khi về thăm Phủ Suối Mỹ Quan, thuộc xã Hà Vinh, huyện Hà Trung tỉnh Thanh Hóa mới đây, nơi linh địa thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh, đã nói lên phần nào vùng đất linh thiêng, sơn thủy hữu tình. Du khách thập phương hãy đến đây một lần và tham dự Lễ hội Phủ Suối Mỹ Quan, chắc chắn sẽ không thể quên.
Theo truyền ngôn gia phả các dòng họ và theo cụ Ngô Xuân Thược (91 tuổi) cũng như các cụ cao niên ở đây kể lại thì: Vào khoảng trước Công Nguyên có gia đình ông Ngô Dăng và Phạm Độ người ở Phúc Lộc (Phúc Thọ – Hà Nội ngày nay) chạy vào đây lánh nạn (vì cha, anh các ông theo Thục Phán An Dương Vương, bị Triệu Đà sát hại. Hai ông đã đưa gia đình vào núi Lủ sinh sống lánh nạn, dần mở mang cơ nghiệp, thành lập nên Chòm Lủ. Từ hai gia đình của hai ông, con cái lớn lên, tách ra hộ riêng và mộ số dòng họ khác lúc đầu như: Họ Lại, họ Hoàng, họ Mai, từ nơi khác di cư đến (được hơn 20 hộ, với khoảng trên 200 khẩu). Chòm Lủ trở lên chật hẹp, hai ông bàn tách riêng thành 2 chòm: Chòm Trên và Chòm Dưới. Chòm Trên ở khu vực vùng ông Ức ở, hiện nay là thôn 12. Chòm Dưới thuộc vùng ông Phương Đông Thị ở ngày nay là thôn 11. Cùng với thời gian, cuộc sống ngày một cải thiện, dân cư ngày càng đông đúc, một phần do sinh sôi nảy nở, một phần dân nơi khác di cư đến và do vậy diện tích canh tác, đất ở được khai khẩn, mở mang. Đến đời ông Ngô Đăng Lý kế tục cha ông đã tiến hành mở đường bộ lên tới Dốc Xây, đường Khe Mân, đường ven Khe Bến, đường Mạch Trùng và các đường nội bộ liên khu dân cư. Đồng thời khai thông đường thủy từ Khe Bến xuống đến cửa Thần Phù. Vào khoảng thế kỷ thứ III, làng xóm ngày một rộng mở, từ chòm ấp ban đầu đến đây được phát triển lên, gọi là Hoa Cảo Trang. Đến thế kỷ thứ IX, Hoa Cảo Trang được đổi thành làng Gia Kiều. Đời sông nhân dân lúc này khá phát triển, có tới 13 dòng họ cùng sinh sống (họ Trịnh, họ Lã, họ Bùi, họ Mai, họ Phạm, họ Trương, họ Lê, họ Đặng, họ Đinh, họ Trần, họ Vũ, họ Nguyễn và họ Mạc). Họ đã tập trung nhân lực đào sông Mần từ núi Đình vòng ra sông Hoạt lúc bấy giờ. Kinh tế phát triển, giao thông thuận tiện, chợ Nền Quán được mở mang ra ngay bên bờ sông Mần. Do sự phát triển của cộng đồng dân cư ngày một đông đúc, cộng với đời sống tâm linh đa dạng và với sự thâm nhập của Đạo Thiên Chúa Giáo vào đời sống xã hội nơi đây nên đã chia tách ra làm hai. Xưa kia, đất làng Mỹ Quan là rừng rậm (có nhiều hùm beo, thú dữ…). Đến thế kỷ thứ IX có hai ông Lã Dao và Bùi Văn Chấn mang gia đình từ đất Kinh Bắc chạy vào đây sinh sống – Đến thê kỷ thứ X (thời nhà Lý) có 2 ông Cao Sơn - Cao Cát và Thánh Lưỡng vào sống, nhập cư lập lên làng Hòa Hợp Trang. Đến khoảng thế kỷ XV được đổi thành Mỹ Quan Trang, đến triều Nguyễn đổi thành làng Mỹ Quan.
Mảnh đất có sơn thanh thủy tú đã được đặt cho cái tên đúng như vẻ đẹp của nó là Mỹ Quan trang, nơi di tích lịch sử văn hóa Phủ Suối thờ Thánh Mẫu Đệ nhất Thượng Thiên Liễu Hạnh ăn sâu trong tiềm thức của bao lớp người dân nơi đây và được triều đình phong kiến Việt Nam sắc phong ghi nhận. Lễ hội Phủ suối là một trong những lễ hội tiêu biểu của huyện Hà Trung tỉnh Thanh Hóa.
Thạc sĩ Phùng Quang Trung và du khách thập phương
(còn nữa).
Tác giả Thạc sĩ Phùng Quang Trung