Từ xa xưa, trong tâm thức và tín ngưỡng của dân tộc Thổ (Nghệ An), Lễ bốc Mó hay còn gọi là Lễ cúng đền Mó, khai Mó nước đầu năm là lễ tục đặc biệt quan trọng được tổ chức hàng năm. Nghi lễ này mang ý nghĩa khai thông mó nước, cầu cho mưa thuận gió hòa, nguồn nước dồi dào để phục vụ cuộc sống sinh hoạt và việc tưới tiêu của nông dân.
Thầy cúng thực hiện nghi lễ mó nước.
Người Thổ xưa quan niệm để bảo vệ trông coi mó nước như bảo vệ sự sống của cả cộng đồng. Cho đến những năm thập niên 70 cuối thế kỷ XX, những lớp người đi trước và lúc bấy giờ họ còn hiểu rất rõ rằng mó nước có giá trị rất quan trọng trong đời sống sinh hoạt, tưới tiêu và làm ăn sinh sống của cộng đồng làng. Vì vậy, không chỉ có giá trị thực tiễn, mó nước còn mang ý nghĩa tâm linh, là nguồn cội và mảnh nguồn sự sống.
Từ khi tổ tiên đi tìm mó nước đến khi lập làng, gìn giữ, bảo vệ mó nước và phát triển làng sinh sôi, trù phú. Theo truyền thống của đồng bào Thổ, lễ Bốc Mó thường được tổ chức vào dịp sau Tết Nguyên đán vào cuối mùa xuân đầu mùa hạ (khoảng tháng 4, tháng 5 âm lịch) hàng năm, với ý nghĩa là lễ cầu cho mưa thuận gió hòa.
Lễ vật chính trong lễ Bốc Mó gồm một cỗ xôi, gà, bánh đầu chó, sừng trâu, bánh trôi, rượu cần và một cây nêu. Thầy mo là người đại diện cho dân làng thực hiện các nghi thức cúng trong lễ Bốc Mó. Đầu tiên, thầy mo thực hiện lễ cúng trong nhà, báo cáo và xin các vị thần linh về chứng giám cho tấm lòng thành của dân làng. Sau đó, các lễ vật cúng được đưa ra ngoài nhà, đến phía bãi đất trống có khu vực tượng trưng cho mó nước.
Các thanh niên trai gái cùng hội tụ khơi thông mó nước.
Thầy mo ngồi phía trước, dân làng xếp hàng phía sau. Thầy Mo làm lễ cúng tế, cầu xin thần Mó, thổ công, long mạch, thổ thần thổ địa, phù hộ cho mó nước tuôn chảy không ngừng, nước về đầy đồng, đầy ao, mùa màng tươi tốt... Mỗi lần thầy mo cúng và vái lạy, dân làng vái lạy theo, cùng với đó là tiếng kèn ô loa, trống cái, bục bục, xập xoèng… được các nhạc công tấu lên rộn rã.
Sau nghi thức cúng, dân làng nhảy múa mừng mùa màng tốt tươi, bội thu.
Kế thúc nghi thức cúng, thanh niên trai gái trong làng hội tụ cùng khơi thông mó nước, sau đó ăn mừng, múa hát cồng chiêng, cầu cho mưa thuận gió hóa, nước mó hanh thông, ao chuôm đầy nước, mùa màng bội thu, xóm làng được yên bình, ấm no, hạnh phúc.
Ban Nghiên cứu VHTN phía Nam