Cũng như các tôn giáo, tín ngưỡng khác, tín ngưỡng thờ Mẫu cũng có những nguyên tắc nhất định trong việc hành lễ. Hành lễ trong tín ngưỡng thờ Mẫu là hệ thống những hành vi, động tác nhằm biểu hiện sự tôn kính của con người với thần linh, phản ánh những ước mơ chính đáng của con người trước cuộc sống mà bản thân họ chưa có khả năng thực hiện.
Vào buổi lễ, trước hết, người chủ tế đọc “Kinh thỉnh”, “Kinh báo cáo”. “Kinh” này nêu rõ lý do thờ cúng, ai thờ cúng, thờ cúng những ai, với mục đích gì trong buổi hành lễ này. Nghi thức này được làm rất trang trọng, có chiêng trống, có thông xướng, có chủ tế, phụ tế, có hát thỉnh, hát mời. Lễ này thường kéo dài 3 giờ đồng hồ. Có nơi nghi thức đó được làm vào ban đêm, để đèn nến suốt sáng, rạng ngày hôm sau mới vào cuộc hầu.
Vào cuộc hầu, người hầu xưng tên tuổi danh tính, xin Thánh cho hầu bằng cách “Khất âm - dương”. Thường thì người hầu cứ xin mãi cho đến khi được “Thánh chấp thuận”, không thấy ai bị bỏ dở cuộc hầu.
Trong tín ngưỡng thờ Mẫu, người hầu Thánh không làm việc “cúng bái” như việc cúng đơm trong tín ngưỡng thờ gia tiên hay nhà thờ họ. Người hầu hành lễ theo cách “lạy bước”.
Đầu tiên, người hầu quỳ xuống, cầm 5 cây hương, vái 5 vái ở chính điện, 1 vái bên tả, 1 vái bên hữu.
Sau đó tiếp tục 5 lễ, cụ thể: Người hầu đứng lên, lùi chân trái về phía sau, lùi chân phải ngang chân trái để định vị. Sau đó đưa chân trái tiến lên, đưa chân phải định vị, vái 5 vái ở chính điện và 1 vái hai bên tả, 1 vái bên hữu. Tiếp tục tiến lên, lùi lại như vậy 5 lần, gọi là 5 lễ.
Sau khi cử hành 5 lễ, người hầu quỳ xuống, người phục vụ trùm tấm khăn đỏ lên đầu. Ban nhạc và những người hát văn bắt đầu hát bài văn giá Mẫu. Người hầu lần lượt hầu các giá Mẫu, giá các Quan lớn, các ông Hoàng, các Cô, các Cậu, các Chầu…
Người hầu Thánh thực hiện các động tác múa cổ truyền được quy định cho từng giá đồng. Tiếng nhạc ngựa, tiếng gươm khua, tiếng mái chèo quẫy nước vô cùng sôi động. Đặc biệt hơn cả là điệu múa “lên rừng hái lộc tìm hoa” của Chầu Bà và Chầu Bé được tất cả mọi người đến dự lễ cùng vỗ tay và hát tập thể. Ánh sáng từ các cây đăng trên tay của Chầu soi sáng tất cả mọi gương mặt để ban cho họ một sức khỏe mới, một tinh thần mới, từ uy linh của các Thánh. Hầu như ai đến dự lễ cũng cảm thấy như bản thân mình vừa được các Mẫu, các Thánh truyền cho ánh sáng của sự lạc quan, yêu đời, rất lạ lùng và mới mẻ.
Những người phục vụ quỳ hai bên tả hữu của người hầu để thay đổi trang phục, dâng trà nước, nhắc nhở người hầu thực hiện các động tác múa cho phù hợp với các giá hầu. Sau mỗi giá, người phục vụ (còn gọi là hầu dâng) nhắc nhở người hầu “phát lộc” cho cung văn và khách thập phương đến dự lễ.
Ban Nghiên cứu VHTN phía Nam