PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HUYỆN THANH OAI, HÀ NỘI
HƯỚNG DẪN CHẤM
ĐỀ THI KHẢO SÁT VÀO LỚP 10 THPT LẦN 2 NĂM HỌC 2024 – 2025
Môn: Ngữ văn
PHẦN I:
Câu 1: Ngôi kể và tác dụng của ngôi kể trong ngắn
- Ngôi kể: Truyện được kể theo ngôi thứ nhất (xưng “tôi”). (0,5 điểm)
- Tác dụng của ngôi kể: (0,5 điểm)
+ Giúp người đọc hiểu rõ hơn về suy nghĩ, cảm xúc và sự thay đổi trong nhận thức của nhân vật “tôi”.
+ Tạo sự chân thật, gần gũi, khiến câu chuyện trở nên giàu cảm xúc, dễ dàng chạm đến trái tim người đọc.
+ Thể hiện rõ sự chuyển biến trong tình cảm của nhân vật từ thờ ơ, xa lạ đến yêu thương, trân trọng quê hương.
Câu 2: (0,5 điểm)
- Vào đêm trăng rằm, bà kể cho nhân vật “tôi” nghe:
+ Về quá khứ của bố: Bố đã sinh ra và lớn lên tại quê hương này, được nuôi dưỡng bằng tình yêu thương của bà và mọi người.
+ Về những kỷ niệm gắn bó của bà với cháu: Bà từng mớm cơm, chăm sóc nhân vật “tôi” khi còn nhỏ.
+ Về tình yêu quê hương của bà: Bà nói rằng dù nhiều người muốn lên thành phố sinh sống, nhưng bà vẫn yêu và gắn bó với quê hương.
+ Bà chỉ cho nhân vật “tôi” thấy vẻ đẹp của ánh trăng quê hương và nói rằng nếu cháu sống mãi ở thành phố thì sẽ không bao giờ cảm nhận được vẻ đẹp đó.
Câu 3:
- Biện pháp tu từ ẩn dụ: “Xanh mãi ước mơ của tôi” (0,5 điểm)
- Tác dụng (0,5 điểm):
+ Câu văn trở nên giàu hình ảnh, gợi cảm và sâu lắng, giúp người đọc cảm nhận rõ hơn sự thay đổi trong nhận thức và tình cảm của nhân vật “tôi” về quê hương.
+ Nhấn mạnh vai trò của bà trong việc nuôi dưỡng ước mơ tuổi trẻ và tình yêu quê hương của nhân vật “tôi”. Chính bà là nguồn cảm hứng đã gieo vào lòng cháu những ký ức đẹp, giúp cháu hiểu và trân trọng quê hương.
+ Qua câu văn, ta cảm nhận được sự biết ơn, yêu thương và trân quý mà nhân vật dành cho bà.
Câu 4: (1 điểm)
Qua câu nói của bà: “Nếu cháu cứ ở Hà Nội mãi, sẽ chẳng bao giờ biết được ánh trăng ở quê đẹp như thế nào đâu!”, bà muốn nhắn nhủ:
+ Quê hương có những vẻ đẹp bình dị, chân thực mà thành phố không có.
+ Nếu ta không trải nghiệm, không trở về, con người sẽ dễ dàng quên đi cội nguồn của mình.
+ Hạnh phúc không chỉ nằm ở những tiện nghi vật chất mà còn ở những giá trị tinh thần giản dị nhưng thiêng liêng, như ánh trăng quê, tình cảm gia đình.
+ Bà mong nhân vật “tôi” hiểu và trân trọng những giá trị quê hương, dù có sống ở đâu cũng không được quên nơi mình đã sinh ra và lớn lên.
Câu 5: (0,5 điểm)
- Để lưu giữ những ký ức đẹp về quê hương, mỗi người có thể:
+ Thường xuyên về thăm quê để giúp ta cảm nhận rõ hơn sự thay đổi của quê hương, lưu giữ những kỷ niệm đẹp bên gia đình.
+ Lưu giữ những hình ảnh, câu chuyện, phong cảnh quê hương để sau này có thể nhớ lại.
+ Kể cho con cháu nghe về những ký ức tuổi thơ, những câu chuyện về quê hương để nuôi dưỡng tình yêu quê nhà trong lòng thế hệ trẻ.
+ Tham gia các hoạt động gìn giữ văn hóa quê hương như tham gia các lễ hội, truyền thống dân gian, các hoạt động bảo tồn văn hóa ở quê.
+ Dù đi xa nhưng luôn hướng về quê hương, trân trọng những bài học về sự giản dị, chân thành và yêu thương từ nơi mình sinh ra.
(Lưu ý: HS trả lời được 2/5 ý trên có thể cho điểm tối đa)
Phần II.
Câu 1. Đoạn văn (2.0 điểm)
a. Đảm bảo dung lượng, hình thức, cấu trúc đoạn văn phân tích chủ đề một tác phẩm truyện. (0,5 điểm)
b. Xác định đúng yêu cầu phân tích: phân tích nội dung chủ đề trong tác phẩm truyện. (1,25 điểm)
HS có nhiều cách diễn đạt khác nhau song cần:
- Nhận biết được chủ đề và gọi tên chủ đề.
- Chỉ ra một vài căn cứ để xác định chủ đề.
- Phân tích làm rõ chủ đề.
- Khái quát được giá trị và ý nghĩa của chủ đề.
Gợi ý:
* Nội dung chủ đề: tình cảm gia đình và tình yêu quê hương.
* Những căn cứ để xác định chủ đề của văn bản:
- Hành trình thay đổi nhận thức về quê hương của nhân vật “tôi”.
+ Lúc đầu, nhân vật “tôi” mang theo niềm háo hức khi về quê nhưng nhanh chóng thất vọng khi đối diện với thực tế: con đường lầy lội, mái nhà tranh thấp bé, những bữa ăn đạm bạc… trong con mắt của nhân vật “tôi” quê hương thật lạc hậu, thiếu thốn.
+ Bước ngoặt trong nhận thức của nhân vật “tôi” xuất hiện vào buổi tối trăng rằm, khi nghe bà kể chuyện về quê hương, về tuổi thơ của bố, về những kỷ niệm của bà với mình. Câu nói của bà: “Nếu cháu cứ ở Hà Nội mãi, sẽ chẳng bao giờ biết được ánh trăng ở quê đẹp như thế nào đâu!” như một lời nhắn nhủ giản dị nhưng sâu sắc, giúp nhân vật dần nhận ra vẻ đẹp bình dị của quê hương mà trước đó cậu chưa từng để ý.
+ Khoảnh khắc nhân vật “tôi” thốt lên: “Bà ơi! Trăng ở quê đẹp thật bà ạ!” đánh dấu sự thay đổi trong nhận thức của nhân vật “tôi”. Đó không chỉ là sự cảm nhận vẻ thiên nhiên mà còn là sự thức tỉnh về giá trị của quê hương.
- Hình ảnh người bà – biểu tượng của tình yêu thương và cội nguồn.
- Người bà trong câu chuyện không chỉ là hiện thân của tình yêu thương gia đình mà còn là cầu nối giúp nhân vật gắn kết với quê hương. Bà là người đã nuôi dưỡng bố của nhân vật, đã từng mớm cơm cho nhân vật “tôi”, bà gắn bó với làng quê nghèo khó bằng một tình cảm tự nhiên, chân thành.
+ Sự yêu thương và những câu chuyện của bà đã giúp nhân vật “tôi” thay đổi. Cậu không còn chỉ nhìn quê hương bằng những thiếu thốn, nghèo nàn mà bắt đầu cảm nhận được vẻ đẹp giản dị, ấm áp từ thiên nhiên, con người nơi đây.
+ Sự ra đi của bà sau mùa hè năm ấy đã để lại một khoảng trống lớn trong lòng nhân vật. Nhưng chính tình cảm của bà đã giúp cậu nuôi dưỡng tình yêu quê hương, để rồi dù quê có thay đổi thế nào, cậu vẫn luôn nhớ về nó với những ký ức đẹp đẽ nhất.
* Học sinh xác định được thông điệp của đoạn trích: Hãy luôn biết ơn, trân trọng, yêu quý những vẻ đẹp bình dị của gia đình, quê hương của mình. Vì những điều bình dị, mộc mạc ấy đã làm đẹp đời sống tâm hồn ta và giúp ta có thể sống, cống hiến. Gia đình quê hương chính là nơi ta trở về, là nơi lưu giữ những kỉ niệm đẹp không thể phai mờ trong mỗi chúng ta.
d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp. (0,25 điểm)
e. Sáng tạo: Thể hiện suy nghĩ sâu sắc về chủ đề truyện, có cách diễn đạt sáng tạo, mới mẻ.
Câu 2. Bài văn (4.0 điểm)
a. Đảm bảo độ dài, cấu trúc bài nghị luận:
- Mở bài nêu được vấn đề, thân bài triển khai được vấn đề, kết bài khái quát được vấn đề. (0,5 điểm)
b. Xác định đúng vấn đề nghị luận. (0,25 điểm)
c. Triển khai vấn đề nghị luận thành các luận điểm (3,0 điểm)
HS có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần vận dụng tốt các thao tác lập luận, kết hợp chặt chẽ giữa lí lẽ và bằng chứng; đảm bảo các yêu cầu sau:
* Giới thiệu vấn đề nghị luận và nêu khái quát quan điểm cá nhân về vấn đề.
* Triển khai vấn đề nghị luận:
- Giải thích:
+ Nỗi nhớ gia đình, quê hương là sự gắn bó, trân trọng những giá trị tốt đẹp mà con người đã trải qua trong mái ấm gia đình và vùng đất nơi mình sinh ra.
+ Nhân cách con người là toàn bộ phẩm chất đạo đức, hành vi, thái độ sống được hình thành qua quá trình giáo dục và trải nghiệm.
=> Nỗi nhớ gia đình, quê hương không chỉ là cảm xúc mà còn có ảnh hưởng đến suy nghĩ, hành động của mỗi người.
- HS thể hiện quan điểm đồng tình vì:
Gia đình là cái nôi đầu tiên hình thành nhân cách
+ Gia đình là nơi con người học được những bài học đầu tiên về đạo đức, tình yêu thương, cách đối nhân xử thế.
+ Từ tình cảm gia đình, con người biết yêu thương, quan tâm đến người khác, hình thành những phẩm chất tốt như lòng nhân hậu, hiếu thảo, trách nhiệm.
DC: Một đứa trẻ lớn lên trong tình yêu thương của cha mẹ, ông bà thường có xu hướng trở thành người biết trân trọng tình cảm và sống có đạo đức hơn.
- Quê hương nuôi dưỡng tình yêu và bản sắc văn hóa
+Quê hương không chỉ là nơi sinh ra mà còn gắn liền với những giá trị truyền thống, giúp mỗi người có ý thức về cội nguồn và bản sắc dân tộc.
+Nỗi nhớ quê hương giúp con người gìn giữ những giá trị văn hóa, đạo đức và truyền thống tốt đẹp.
DC: Những người xa quê thường nhớ về tuổi thơ, về những hình ảnh thân thuộc như cánh đồng lúa, dòng sông, mái đình… Điều đó giúp họ sống có trách nhiệm hơn với quê hương, không quên nguồn cội.
-Nỗi nhớ quê hương và gia đình là động lực giúp con người sống tốt hơn.
+Khi xa quê, xa gia đình, con người mới thấu hiểu giá trị của cội nguồn và khao khát trở về.
+Nỗi nhớ giúp con người có lòng biết ơn, sống trách nhiệm hơn với quê hương, gia đình, từ đó biết cố gắng, nỗ lực trong cuộc sống.
Tuy nhiên, nỗi nhớ gia đình, quê hương không phải yếu tố duy nhất quyết định nhân cách.
Một người dù yêu quê hương nhưng nếu không được giáo dục tốt, tiếp xúc với những điều tiêu cực thì nhân cách vẫn có thể bị ảnh hưởng xấu.
+Giáo dục từ nhà trường, xã hội giúp con người hiểu biết, có tư duy đúng đắn và sống có trách nhiệm hơn.
-Nhận thức cá nhân là yếu tố quyết định nhân cách
+Một người có thể luôn nhớ về gia đình, quê hương nhưng nếu không biết rèn luyện bản thân, không tiếp thu những giá trị đạo đức tốt đẹp thì cũng khó trở thành người có nhân cách tốt.
+Những người thành công không chỉ nhờ tình yêu quê hương mà còn nhờ ý chí, nghị lực và tinh thần học hỏi không ngừng.
-Nhân cách còn được rèn luyện qua trải nghiệm thực tế
+Những thử thách, khó khăn trong cuộc sống giúp con người trưởng thành, biết cách ứng xử và sống đúng đắn hơn.
+Một người có thể không xa quê nhưng nếu không có những trải nghiệm thực tế, họ vẫn có thể sống thiếu trách nhiệm, thờ ơ với gia đình và xã hội.
Bài học nhận thức và hành động
+Nỗi nhớ gia đình, quê hương là một yếu tố quan trọng nhưng không phải là yếu tố duy nhất để hình thành nhân cách.
+Muốn trở thành người có nhân cách tốt, ta cần rèn luyện bản thân, học hỏi và sống có trách nhiệm với xã hội.
+Nhớ quê hương không chỉ là hoài niệm mà còn phải được thể hiện bằng những hành động thiết thực để đóng góp cho gia đình, quê hương.
d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp. (0.25 điểm)
e. Sáng tạo: Thể hiện suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận; có cách diện đạt mới mẻ.
.................Hết................