Tháp Trầm hương bên bờ biển Nha Trang. (Ảnh NGUYÊN PHƯƠNG)
Từ lâu, trầm hương được xem là món quà quý của thiên nhiên, kết tinh từ linh khí đất trời qua hàng ngàn năm. Không chỉ mang giá trị tâm linh, trầm hương còn là dấu ấn văn hóa đặc biệt của cư dân vùng duyên hải miền Trung.
Trong hành trình khám phá phố biển Nha Trang, tháp Trầm hương luôn là điểm dừng chân đầu tiên của nhiều du khách. Nằm ven quảng trường trung tâm hướng ra biển, công trình có kiến trúc độc đáo gợi hình dáng trầm bày cánh. Tháp vừa là biểu tượng văn hóa của thành phố, vừa là không gian tâm linh trang trọng – nơi người dân và du khách thắp hương tri ân các anh hùng liệt sĩ và gửi gắm những ước nguyện bình an.
Ở Khánh Hòa, trầm hương gắn bó sâu đậm với đời sống con người. Từ những vết thương trên thân cây dó bầu, thời gian đã tạo nên phần gỗ thơm quý hiếm. Trong văn hóa Việt, trầm hiện diện ở những khoảnh khắc thiêng liêng nhất: lễ cúng gia tiên, dịp trọng đại, hay những phút lắng sâu tìm về cội nguồn. Với người dân địa phương, mùi trầm đã trở thành ký ức. Ai xa quê chỉ cần thoáng hương trầm là nhớ đến đất biển nắng gió, nhớ nếp nhà xưa bình dị.
Không phải ngẫu nhiên nhiều tác phẩm văn học từng gọi vùng đất này là “xứ trầm hương”. Danh xưng ấy phản ánh sự trân quý của người dân đối với sản vật đặc biệt đã góp phần tạo nên thương hiệu văn hóa của địa phương.
Cùng với quá trình gìn giữ và khai thác trầm tự nhiên, người dân ngày nay đã chủ động trồng cây dó, ứng dụng khoa học – kỹ thuật để tạo ra những sản phẩm trầm chất lượng, mang tính thẩm mỹ cao. Nghề xoi trầm, chế tác trầm phát triển mạnh, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống kinh tế – văn hóa của cộng đồng.
Nhiều mô hình bảo tồn và giới thiệu văn hóa trầm hương cũng được hình thành, trong đó có bảo tàng tư nhân trưng bày hàng ngàn tư liệu, hiện vật liên quan đến trầm và kỳ nam. Đây là địa chỉ thu hút đông đảo người yêu mùi hương trầm tìm đến chiêm ngưỡng và nghiên cứu.
Việc nghề trầm hương được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia càng khẳng định giá trị sâu sắc của loại sản vật này trong dòng chảy văn hóa Việt Nam.
Theo nhiều nhà nghiên cứu văn hóa, trầm hương không chỉ là sản phẩm kinh tế mà còn mang “sức mạnh mềm” đặc biệt. Trầm hương kết nối con người với thiên nhiên, với cội nguồn tâm linh, đồng thời mở ra cơ hội phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, du lịch và sáng tạo.
Trên cơ sở đó, các ý tưởng xây dựng không gian sáng tạo, làng văn hóa – thiền trầm, hay trung tâm trải nghiệm trầm hương đang được quan tâm thúc đẩy. Dù còn nhiều khó khăn, những định hướng này thể hiện khát vọng đưa trầm hương trở thành biểu tượng văn hóa hiện đại, góp phần nâng tầm hình ảnh địa phương trên bản đồ văn hóa thế giới.
Trong bối cảnh nhiều chiến lược phát triển công nghiệp văn hóa đang được đề xuất, trầm hương được xem như “mảnh ghép mềm” quan trọng tạo nên sức mạnh nhận diện của Nha Trang – Khánh Hòa. Từ sản vật thiên nhiên, trầm hương đã bước vào hành trình mới: trở thành di sản, thành ngôn ngữ văn hóa kết nối Việt Nam với bạn bè quốc tế.
Ban Nghiên cứu VHTN phía Nam