An Giang, mảnh đất có nhiều di tích lịch sử, danh thắng và lễ hội mang đậm nét bản sắc văn hóa dân gian, trong đó có lễ hội đua bò kéo bừa truyền thống là nét sinh hoạt văn hoá, môn thể thao độc đáo của đồng bào dân tộc Khmer vùng Bảy Núi An Giang.
Lễ hội đua bò được tổ chức vào lễ "Đôn ta" (lễ cúng ông bà), từ ngày 9 đến ngày 10 tháng 10 âm lịch hàng năm. "Đôn-ta" là một trong những lễ hội lớn mang tính truyền thống của người Khmer để biểu lộ lòng tưởng nhớ, biết ơn đối với tổ tiên và công lao của những người đã khuất.'
Sau khi đến chùa làm lễ rước vong linh ông bà tổ tiên về cùng chung vui với gia đình, người Khmer thường kết những bè chuối để làm thuyền, trên thuyền bày đủ các phẩm vật đã cúng, mỗi thứ một ít, sau đó đem thả xuống dòng nước cạnh nơi ở hoặc ao hồ, sông rạch gần nhà... Cũng vào dịp này, khách đến thăm phúm, sóc sẽ được bà con Khmer đón tiếp nồng hậu, tiếp đãi chu đáo. Vì họ quan niệm khách là sứ giả của tổ tiên về thăm gia đình, con cháu...
Lễ hội đua bò vùng Bảy Núi (Nguồn: internet)
Để chuẩn bị cho cuộc đua bò, họ chọn một khu vực ruộng bằng phẳng, chiều dài khoảng 200m, chiều ngang 100m được cày xới để có độ trơn trượt của bùn và được bao quanh bởi bờ bao. Đoạn đường đua chính chỉ cần khoảng 120m dọc theo bờ bao. Điểm xuất phát và đích đua được đánh dấu bằng hai cặp cây cờ màu xanh và đỏ, mỗi cặp cách nhau 5m. Bất kỳ đôi bò nào đứng gần cây cờ màu nào tại điểm xuất phát, thì đích đua sẽ được xác định bằng màu của cây cờ đó.
Trước khi vào cuộc đua, người tham gia sẽ lựa chọn từng đôi bò hoặc bốc thăm và đồng ý về các quy định cần thiết như như thứ tự đi trước, đi sau... Thông thường, đôi bò đi sau có phần ưu thế hơn. Nếu trong khi đua, đôi bò nào chạy tạt ra khỏi đường đua sẽ bị loại và đôi bò sau giẫm lên giàn bừa của đôi bò trước là thắng cuộc. Còn người điều khiển phải đứng thật vững nếu bị ngã hoặc rơi ra khỏi giàn bừa coi như thua cuộc.
Từng đôi bò được ách vào một chiếc bừa đặc biệt, gọng bừa là một chiếc bàn đạp có tấm gỗ rộng 30cm, dài 90cm, bên dưới là răng bừa. Người điều khiển bò cầm roi mây hoặc cây gậy tròn có đường kính khoảng 3cm, với đầu có chứa cây đinh nhọn – một loại vũ khí truyền thống được gọi là cây xà-lul.
Khi trọng tài ra lệnh xuất phát, những người điều khiển bò sẽ sử dụng cây xà-lul để đánh vào mông của bò, khiến chúng cảm thấy đau và tiến về phía trước nhanh chóng. Quan trọng là phải đảm bảo đánh vào mông của cả hai con bò một cách đồng đều, chỉ khi đó vận tốc của đôi bò mới trở nên mạnh mẽ và hấp dẫn. Điều này có khác với đua ngựa ở chỗ là mỗi người cưỡi một con, ai về đích trước sẽ thắng cuộc.
Những bọt nước trắng xóa cả một vùng khi các chú bò tăng tốc về đích (Nguồn: internet)
Vào sáng sớm của ngày hội, bà con đã có mặt đông đảo tại địa điểm đua bò. Có người ở cách xa hàng vài cây số cũng mang theo cả xoong, nồi, mắm, muối nấu ăn tại chỗ để xem cho trọn vẹn cuộc đua. Chỗ xem cũng không cần cầu kỳ như xem bóng đá, đua ngựa hay một số môn thể thao khác, chỉ cần đứng ở vị trí hơi cao so với mặt sân đua hay leo lên bờ bao là đủ.
Từ lúc cuộc đua bắt đầu cho đến kết thúc không khí lúc nào cũng tưng bừng và hào hứng, tiếng vỗ tay, reo hò, sôi nổi cổ động dành cho những người điều khiển các đôi bò giỏi hoặc những pha về đích gay go, quyết liệt, làm cho các phum, sóc sôi nổi trong dịp lễ hơn.
Theo quan niệm của người Khmer, đôi bò thắng giải sẽ mang đến cho cả phum sóc nhiều niềm vui, may mắn về một vụ mùa bội thu. Sau khi thắng cuộc, người dân Khmer không giết, cũng không bán mà gìn giữ cặp bò chiến thắng như một tài sản quý báu của gia đình và phum sóc.
Hội đua bò Bảy Núi mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, thể hiện quá trình liên kết cộng đồng, trở thành một sự kiện văn hóa, một dạng thể thao đại chúng gần gũi với cộng đồng phum sóc, trở thành một nhu cầu văn hóa của đồng bào Khmer vùng Bảy Núi, An Giang.
Ban nghiên cứu Văn hóa