Tín ngưỡng thờ Mẫu và nghi lễ lên đồng có những mặt hạn chế, tiêu cực nào cần khắc phục trong điều kiện xã hội hiện nay? Tất nhiên là có:
Bản thân tín ngưỡng thờ Mẫu là hệ thống các tín ngưỡng ở các trình độ phát triển rất khác nhau, từ sơ khai, nguyên thủy như các hình thức thờ Nữ thần đến các hình thức phát triển cao hơn là thờ Mẫu Tam Phủ Tứ Phủ. Do vậy, nó rất phức tạp, chứa đựng nhiều tàn tích cổ xưa, mà trong xã hội hiện đại không mấy phù hợp.
.jpg)
Bản thân tôn giáo tín ngưỡng đều hướng về cái thiện, cái đẹp, cao cả - Chân, Thiện, Mỹ. Tuy nhiên, mọi tôn giáo tín ngưỡng không phải là tồn tại trong “chân không” mà là trong xã hội con người. Con người trong xã hội không chỉ hướng về nó, tôn vinh nó, mà còn lợi dụng nó vì các mục đích khác nhau thậm chí phản lại tính nhân bản, tính văn hóa vốn có của tôn giáo tín ngưỡng. Tình trạng thương mại hóa tín ngưỡng thờ Mẫu đang là một thực tế nặng nề và nhức nhối, khiến cho tín ngưỡng này ngày càng bị xói mòn những giá trị tốt đẹp. Nhiều phủ đền, các ông đồng, bà đồng đã lợi dụng lòng tin, lợi dụng các di tích đền phủ, lợi dụng các sinh hoạt nghi lễ và lễ hội không phải để truyền bá những điều tốt đẹp mà chủ yếu là để kiếm tiền.
Sau nhiều năm do chiến tranh kéo dài, do tình trạng cấm đoán, do ảnh hưởng của văn hóa ngoại lại, văn hóa hiện đại nên đã có sự đứt đoạn, nhiễm loạn, biến tướng trong các nghi lễ của tín ngưỡng thờ Mẫu, đặc biệt là nghi lễ Lên đồng. Tình trạng dùng đồ mã với số lượng vượt quá sự cần thiết và đòi hỏi của nghi lễ cổ truyền…
Tính phân tán, tản mạn, bị buông lỏng, thiếu sự quản lý cũng tạo nên bộ mặt xô bồ, thậm chí là hỗn loạn của sinh hoạt tín ngưỡng ở các đền, phủ, gây mất trật tự công cộng, ô nhiễm môi trường, tạo điều kiện cho các sinh hoạt mê tín, đi ngược lại các thuần phong mỹ tục dân tộc.
Vậy thái độ của chúng ta nên như thế nào? Loại bỏ nó ư? Đã có lúc chúng ta nghĩ như vậy và thực tế thế nào thì mọi người đều đã rõ. Có lẽ hợp lý hơn cả vẫn là “gạn đục khơi trong”, hỗ trợ, phát huy mặt tích cực là cơ bản, để dần hạn chế những mặt tiêu cực, lỗi thời của hình thức tín ngưỡng này.
Ban Nghiên cứu VHTN phía Nam