Bến Thượng Hải, Trung Quốc
Phần 3: Du lịch Trung Quốc tìm hiểu tiến bộ khoa học và một số khác biệt về văn hóa đất nước con người
Trung Quốc là một đất nước ưa chuộng hình thức. Chưa kể những ngày Tết và các ngày lễ hội, ngay cả ngày thường cờ đỏ và đèn lồng cũng treo tràn ngập khắp các phố phường. Hai màu đỏ và vàng (được cho là may mắn) là 2 màu chủ đạo để trang trí các lễ hội. Buổi tối, các con phố, cửa hàng, nhà hàng đỏ rực một màu cờ đỏ nhờ ánh đèn trang trí, đèn lồng và các băng rôn.
Đường phố Bắc Kinh, Thượng Hải lúc nào cũng đông nghẹt người và xe cộ lưu thông. Để đáp ứng nhu cầu di chuyển khổng lồ của người dân trong nước, Trung Quốc đầu tư nguồn vốn ngân sách rất mạnh để xây dựng hạ tầng giao thông đồ sộ trong nhiều thập kỷ qua, với nhiều hạng mục đứng đầu thế giới.
Nếu so sánh trên toàn thế giới thì mạng lưới đường sắt lớn nhất hiện nay là Mỹ, với tổng chiều dài hơn 250.000 km. Xếp thứ 2 là đường sắt Trung Quốc với tổng chiều dài hơn 150.000 km (tính đến cuối năm 2023). Sau đó lần lượt là Nga (85.500 km), Ấn Độ (65.000 km) và Canada (48.000 km). Riêng về đường sắt cao tốc, Trung Quốc đang bỏ xa phần còn lại của thế giới dù xuất phát muộn hơn hàng chục năm. Mạng lưới đường sắt cao tốc Trung Quốc xây dựng có quy mô lớn nhất thế giới với 46.000 km đường sắt đang hoạt động, tương đương 70% tổng chiều dài đường sắt cao tốc trên toàn thế giới.
Tàu cao tốc Bắc Kinh đi Thượng Hải, Thiên Tân, Tây An
Đặc biệt Trung Quốc còn có đường hầm cao tốc xuyên núi dài nhất thế giới Tianshan Shengli vừa được hoàn thành cuối tháng 12 năm 2024 vừa qua. Nhờ ứng dụng các công nghệ mới, Trung Quốc xây đường hầm dài nhất thế giới chỉ trong 4 năm thay vì 10 năm. Không chỉ xây dựng đường hầm cao tốc xuyên núi, Trung Quốc còn xây dựng nhiều đường hầm, đường sắt cao tốc dưới biển ở độ sâu 42 - 48m. Hiện Trung Quốc đang trong quá trình hoàn thiện hầm Kim Đường, nối thành phố Ninh Ba với quần đảo Chu Sơn, một trong những đường hầm, đường sắt cao tốc dưới biển dài nhất thế giới.
Nhà ga tàu cao tốc Bắc Kinh
Về quản lý giao thông đường bộ, Việt Nam gần đây mới áp dụng một số quy định, nhưng Trung Quốc đã áp dụng từ lâu. Thông tư 24 của Bộ Công an có hiệu lực từ ngày 15/8/2023 quy định biển số ô tô, xe máy được cấp và quản lý theo mã định danh của chủ xe, còn gọi là biển số định danh. Biển xe định danh sẽ đi theo chủ xe chứ không đi theo xe, do đó khi bán xe, chủ xe phải nộp lại biển số cho cơ quan đăng ký xe (tức bán xe nhưng không bán biển số). Thực ra Trung Quốc đã áp dụng quy định biển số định danh gắn liền với chủ sở hữu này đối với hầu hết các loại phương tiện giao thông đường bộ (trừ xe đạp) từ năm 2016. Mỹ còn thực hiện sớm hơn. Cách làm này được cho là đã tạo thuận lợi cho cả cơ quan quản lý và người sở hữu, sử dụng phương tiện, góp phần hình thành giao thông văn minh, hiện đại, phù hợp xu thế hiện nay.
Giao thông Bắc Kinh giờ cao điểm
Ngoài ra, biển số xe của Trung Quốc cũng được phân biệt bởi màu sắc. Màu sắc biển số xe không chỉ đơn giản để phân biệt các loại phương tiện dân sự mà còn có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định quyền lợi, mục đích sử dụng và thẩm quyền. Ví dụ: Biển số xe màu xanh lá cây được cấp cho xe điện (EV) và các phương tiện sử dụng năng lượng mới như xe hybrid, xe sử dụng pin nhiên liệu nhằm khuyến khích sử dụng phương tiện thân thiện với môi trường. Biển số xe màu đen là xe của đại sứ quán, lãnh sự quán có sáu số màu trắng tất cả đều trên nền đen. Biển số xe màu trắng là xe của Cảnh sát, Lực lượng Cảnh sát vũ trang và Quân đội Trung Quốc có nền trắng, chữ màu đỏ và đen. Các biển số này có thể được áp dụng cho các xe đặc biệt, xe tuần tra, xe chở quân hoặc các phương tiện sử dụng trong các nhiệm vụ đặc biệt của lực lượng an ninh, cảnh sát và quân đội…
Trong quản lý giao thông đường bộ, Trung Quốc cũng như Mỹ đều thực hiện trừ điểm bằng lái xe của tài xế nếu vi phạm Luật Giao thông Đường bộ. Mới đây Việt Nam cũng học theo cách làm này. Mỗi bằng lái xe ở Trung Quốc được cấp lần đầu hoặc cấp mới theo từng năm sẽ có 12 điểm. Nếu người điều khiển phương tiện vi phạm luật giao thông, không chỉ bị phạt (hành chính/hình sự) mà còn bị trừ điểm trên bằng lái. Nếu toàn bộ 12 điểm bị trừ hết trong 1 năm, sẽ phải học và thi lại bằng lái xe. Nếu tài xế uống rượu ở mức nhẹ (chưa say), sẽ bị tước bằng lái 6 tháng, phạt tới 2.000 nhân dân tệ (khoảng 6,7 triệu VND). Nếu say, người điều khiển phương tiện sẽ bị tước bằng lái xe, tương đương mất toàn bộ 12 điểm trên bằng lái, ngoài ra còn đối mặt nguy cơ đi tù. Với một số vi phạm nghiêm trọng khác bao gồm vượt đèn đỏ, lái xe vào làn khẩn cấp trên đường cao tốc, người điều khiển phương tiện có thể bị trừ 6 điểm trên bằng lái. Các vi phạm như đi sai làn, không quan sát biển báo đường bộ ưu tiên/đường cấm, vượt tốc độ cho phép tới 20% và lái xe ở tốc độ thấp hơn tốc độ tối thiểu cũng đều bị coi là những vi phạm nghiêm trọng và bị phạt 3 điểm trên bằng lái.
Thành phố Bắc Kinh bắt đầu cấm xe máy từ năm 1985. Thành phố Quảng Châu, Trung Quốc tiến hành cấm xe máy từ năm 2006 và cấm xe máy trên một số tuyến phố chính. Đến đầu năm 2007, Quảng Châu cấm hoàn toàn xe máy ở trung tâm thành phố. Hiện người dân thường sử dụng xe máy đã chuyển sang đi xe bus, ô tô, xe đạp và đi bộ. Đến năm 2020, đã có khoảng 185 thành phố ở Trung Quốc cấm xe máy. Chắc không lâu nữa, Việt Nam cũng sẽ học cách làm này.
Trung tâm tài chính Bắc Kinh
Về văn hóa, Trung Quốc là đất nước chú trọng phong thủy. Các cơ quan nhà nước như: Ngân hàng; Trung tâm tài chính; Trung tâm thương mại, siêu thị, viện nghiên cứu, các trường đại học…cũng được xây dựng theo phong thủy lấy Thủ đô Bắc Kinh làm trung tâm. Nhà dân xây dựng thông thường cũng được tính toán theo phong thủy như: Lưng tựa vào núi, mặt hướng ra sông, biển. Bên trái có thanh long, bên phải có bạch hổ…
Thủ đô Bắc Kinh là cơ quan đầu não nằm ở phía Bắc của Trung Quốc; phần phía Bắc của đồng bằng Hoa Bắc, tiếp giáp với Thiên Tân về phía Đông và Hà Bắc về phía còn lại. Bắc Kinh có địa hình cao ở phía Tây Bắc, thấp ở phía Đông Nam. Ba mặt phía Tây, Bắc và Đông Bắc có núi bao bọc, phía Đông Nam là đồng bằng thoai thoải về phía biển Bột Hải. Nằm trên đỉnh phía Bắc của bình nguyên Hoa Bắc, Thủ đô Bắc Kinh được xem là lưng dựa vào dãy núi Yên Sơn và cao nguyên Nội Mông hùng vĩ, phía Tây là dãy Thái Hoàng Sơn, phía Đông là vịnh Bột Hải, phía Nam là vùng đồng bằng rộng lớn, Bắc Kinh là 1 trong 6 kinh đô của các triều đại Trung Quốc với bề dày hơn 3.000 năm lịch sử.
Phố đi bộ Nam Ninh (Thượng Hải)
Trung Quốc có diện tích 9.597 km2, đứng thứ 3 trên thế giới sau Liên bang Nga và Canada, gấp 30 lần diện tích Việt Nam. Dân số hơn 1,4 tỷ người, gấp 15 lần dân số Việt Nam. Trung Quốc có 56 dân tộc, 22 tỉnh thành phố, 5 khu tự trị, 4 thành phố trực thuộc Trung ương. Trải qua hàng nghìn năm với những thăng trầm lịch sử, tính cách người dân từng địa phương được đánh giá nhìn nhận theo cách nhìn, cách suy luận, tổng kết, riêng của dân chúng.
Tư liệu nghiên cứu xã hội học cho thấy, tỉnh Hà Nam là cái nôi của dân tộc Trung Hoa, trong sáu cố đô của Trung Quốc có ba cái ở Hà Nam. Thế nhưng thanh danh người Hà Nam lại rất xấu. Các công ty lớn tại Bắc Kinh, Thượng Hải, Quảng châu, Thâm Quyến đều không muốn thuê dùng người Hà Nam. Đã có câu nói: “phòng lửa, phòng trộm,(đề) phòng người Hà Nam”, thậm chí tại Thâm Quyến đã từng có biểu ngữ “nghiêm khắc đả kích bọn tội phạm Hà Nam”.
Có thể là do đất hẹp, người đông, (tỉnh Hà Nam sắp đạt 100 triệu dân), nên mức độ cạnh tranh dữ dội, rất nhiều người dường như xảo quyệt là thiên tính. Độ tín nhiệm của các công ty Hà Nam rất xấu, hễ lừa được là lừa, hễ hãm hại được là hãm hại, buôn bán làm ăn với họ là rất mạo hiểm. Trịnh Châu, Tân Hưong, An Dương tập trung rất nhiều công ty lừa gạt, dùng các phương thức như uỷ thác gia công, liên minh, để lừa gạt, chính quyền địa phương về căn bản không quản lý.
Người Hà Nam phổ biến có địa vị không cao tại các thành phố lớn nhưng tiếng tăm lại rất xấu: “thu nhặt đồ phế phẩm rất nhiều ” và thường “thuận tay giắt bò”. Số gái điếm cũng không ít, thường lang thang tại các thành phố. Tỷ lệ người Hà Nam phạm tội ở Bắc Kinh chỉ dưới người Đông Bắc, nên ở đâu cũng bị chèn ép, thậm chí nhiều người Hà Nam phải nói dối là người Hà Bắc, người Sơn Đông.
Tất nhiên ở đâu cũng có người tốt, người xấu. Thực ra ngưòi Hà Nam rất chăm chỉ, chịu khổ, tập quán sinh họat vốn thật thà chất phác, nhất là người nông thôn. Tuy vậy có nhược điểm là bảo thủ, thành kiến, không nghĩ đến tiến thủ. Là tỉnh có sức lao động lớn nhất Trung Quốc. Nói chung tiếng xấu với ngưòi Hà Nam đã thành thâm căn cố đế. Nhiều người thường trách mắng người Hà Nam, nhưng lại quên mất rằng tổ tiên người Khách Gia thậm chí người Thượng Hải đều là người Hà Nam.
Kế đó phải kể đến người Đông Bắc. Người Đông Bắc (gồm 3 tỉnh Hắc Long Giang, Liêu Ninh, Cát Lâm và phần phía Đông khu tự trị Nội Mông Cổ). Mấy năm gần đây, người Đông Bắc di dân tới Bắc Mỹ, Đông Âu tăng vọt, có một số người đã lập nên sự nghiệp, nhưng cũng có một số người bôi đen Trung Quốc. Tỷ lệ người Đông Bắc phạm tội tại Bắc Kinh cao hơn người Hà Nam. Xã hội đen tại Quảng Châu, Thâm Quyến, Hải Nam phần đông là người Đông Bắc. Gần đây tại hầu hết các thành phố lớn trong nước đều có nhóm tội phạm Đông Bắc xuất hiện (và cả ở tại Đông Âu, Nga, Bắc Mỹ, Nhật đều có). Đông Bắc là địa phương có tửu lượng lớn nhất Trung Quốc, tỷ lệ phụ nữ hút thuốc lá uống rượu cũng cao nhất. Tuy nhiên người Đông Bắc vẫn có nét cương nghị, bề ngoài mạnh mẽ, tính cách hào sảng, to gan, trọng nghĩa khí, coi thường luật pháp, dễ kết bạn, họ thường nói : “Đừng nói đến tiền, nói đến tiền là tình cảm xa rời mất” nên người Đông Bắc không chịu tiếng xấu như người Hà Nam. Đông Bắc đã từng là vùng công nghiệp phát triển nhất Trung Quốc. Cho đến bây giờ vẫn là vùng có trình độ giáo dục cao nhất và giao thông phát triển nhất Trung Quốc.
Quảng trường Thiên An Môn, Trung Quốc
Người Hồ Bắc là láng giềng của tỉnh Hà Nam, trình độ xảo quyệt không thua người Hà Nam, và hàng giả nổi tiếng tại các đường phố tỉnh Hồ Bắc. Tuy vậy thanh danh người Hồ Bắc cũng không xấu như người Hà Nam. Nơi đây được coi là tỉnh có nhiều hồ nước tự nhiên. Nước nhiều, nên con người sinh ra ở nơi đó tính tình linh hoạt và có nhiều mỹ nữ. Người Hồ Bắc rất thông minh, Tỷ lệ sinh viên đậu đại học rất cao.
Ngưòi Quảng Đông là nhóm người phức tạp nhất Trung Quốc, người ngày xưa có thân thể nhỏ, lùn, trán dô, mắt nhỏ mà sâu, mũi hơi rộng, môi dày. Có 3 ngôn ngữ chính: Tiếng phổ thông, tiếng Triều Châu, tiếng Khách Gia. Quảng Đông cũng là tỉnh có người Hoa ra nước ngoài sớm nhất để kiếm sống, có hơn 20 triệu Hoa Kiều, ngưòi Triều Sán và Ôn Châu nổi tiếng ở nước ngoài vì kinh doanh, buôn bán. Hiện nay Quảng Đông đã trở thành vùng kinh tế phát triển nhất Trung Quốc,. Phụ nữ Quảng Đông rất hiền hậu, giỏi việc bếp núc.
Người Quảng Đông rất mê tín, thích đi lễ tại đền chùa không quan tâm việc lớn quốc gia, không quan tâm tới sự phát triển của thế giới. không quan tâm tới chính trị, chỉ quan tâm tới giá nhà ở và cổ phiếu của mình. Nghiện đánh bạc thành tính cách, nổi tiếng thế giới. Loại sổ xố nào cũng chơi, hễ phát hành là bán hết. Sách giả, thuốc lá giả, đĩa giả, tiền giả.. .trước đây do ngưòi Quảng Đông chế tạo lan tràn khắp nước.
Người Sơn Tây, người Hà Bắc, người Bắc Kinh, người Hồng Kông, người Hồ Nam…là những vùng đất được ca tụng, trong đó người Bắc Kinh (chính gốc) được coi là vùng đất quan lại, vì nhà nào cũng có dây mơ rễ má với mấy vị quan to nên mới có câu “Không đến Bắc Kinh, không biết mình chỉ là quan nhỏ”;
Người Hồ Nam cũng được coi là có tính cách nghĩa hiệp, nơi sản sinh ra các anh hùng hảo hán, nhiều nguyên lão khai quốc của đảng cộng sản cũng là người Hồ Nam.
Toàn cảnh Bến Thượng Hải
Về dân số và hôn nhân gia đình, hiện nay Trung Quốc rơi vào tình trạng mất cân bằng giới tính, phong tục hôn nhân tốn kém và quá trình đô thị hóa nhanh chóng khiến việc tìm kiếm bạn đời của những người đàn ông độc thân ở các vùng nông thôn Trung Quốc trở nên khó khăn. Đòi hỏi về sính lễ, trình độ học vấn và tài sản trước khi kết hôn khiến thanh niên nông thôn Trung Quốc bị ế vợ.
Theo dữ liệu từ Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc đến cuối năm 2023, số lượng nam giới ở nước này nhiều hơn nữ giới hơn 30 triệu người. Chính vì vậy thanh niên Trung Quốc đang có xu hướng ra nước ngoài tìm vợ.
Nhìn nhận một cách khách quan, trong vòng hai thập kỷ qua, phải thừa nhận Trung Quốc phát triển rất nhanh, vượt qua cả Mỹ về tốc độ xây dựng và phát triển kinh tế. Điều này nhờ các chính sách tổng hợp hài hòa, đào tạo và thu hút nhân tài phục vụ đất nước bởi “Hiền tài là nguyên khí của quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh mà hưng thịnh, nguyên khí suy thì thế nước yếu mà thấp hèn”. Cùng với việc thi cử trong các kỳ thi đại học sàng lọc khốc liệt hàng đầu thế giới, với chỉ chưa đầy 2% trong số gần 12 triệu thí sinh đỗ vào 39 trường đại học danh tiếng nhất nước, đã cho thấy Trung Quốc rất quan tâm và đầu tư cho chính sách đào tạo, thu hút nhân tài.
Tác giả Đào Quốc Thịnh và hướng dẫn viên đoàn Vũ Viết Kiên
Trước đây, Trung Quốc đã từng bị chảy máu chất xám một cách nghiêm trọng, như từ năm 1978 – 2010 Trung Quốc cử 1,9 triệu sinh viên và học giả đi du học, cuối cùng chỉ còn lại 1/3 trong số đó trở về để phục vụ đất nước, số còn lại tìm cách định cư hoặc làm việc ở nơi mà họ đã đi du học. Hiện tượng “chảy máu chất xám”, đặc biệt là nhân tài trong công nghệ, đã khiến không ít người Trung Quốc phải “cay đắng” nhận xét rằng: Những con gà họ chăm sóc đã đẻ trứng vàng, nhưng lại đẻ ở phía bên kia đại dương. Hiện có tới 70% số du học sinh của Trung Quốc không muốn về nước và con số này thực sự là một tổn thất lớn đối với nền kinh tế lớn thứ 4 thế giới này.
Đào tạo và phân loại được nhân tài rồi, nhưng để giữ chân được những nhân tài này cũng không phải điều dễ dàng. Hiện nay Chính phủ Trung Quốc đang tìm cách cải thiện tình hình, hạn chế chảy máu chất xám bằng một loạt chủ trương, chính sách đãi ngộ vật chất, ưu đãi chế độ làm việc. Các du học sinh xuất sắc được quyền làm việc ở bất cứ đâu, dù đã đăng ký hộ khẩu hay chưa, được trả lương cao, gia đình có nơi sinh sống thuận lợi, con cái được học hành theo chế độ ưu tiên. Những ai muốn thành lập công ty kỹ thuật cao được Nhà nước cho vay lãi suất thấp, miễn thuế một thời gian, không bị hạn chế kinh doanh tại các khu công nghệ cao.
Chính phủ Trung Quốc xây dựng các chính sách khuyến khích nhân tài không phải bằng chính sách tang tiền lương cao hơn các nước khác đã trả mà bằng chế độ đãi ngộ. Ví dụ, nếu lương của bạn chỉ bằng 2/3 mức lương ở Mỹ, nhưng nếu làm ở các công ty Trung Quốc việc bạn được cấp nhà hay xe là chuyện hết sức bình thường, thậm chí nếu làm tốt bạn còn có cả cổ phần trong công ty.
Du khách chụp hình lưu niệm tại Cư Dung Quan (Vạn Lý Trường Thành)
Trở lại với hành trình du lịch Bắc Kinh, Hàng Châu, Ô Trấn, Thượng Hải (Trung Quốc), điều làm cho khách du lịch không hài lòng là Internet bị hạn chế ở đây: Email, Google, Facebook và Twitter đã bị chặn ở Trung Quốc từ năm 2009. Ngoài Facebook, WhatsApp và Instagram cùng thuộc công ty mẹ Meta cũng bị chặn tại quốc gia này. Việc Trung Quốc hạn chế các nền tảng truyền thông nước ngoài và kiểm duyệt chặt chẽ được mệnh danh là Vạn lý tường lửa (Great Firewall). Truy cập Facebook ở Trung Quốc bằng điện thoại có thể khá khó khăn do chính sách kiểm duyệt internet nghiêm ngặt của chính phủ Trung Quốc. Tuy nhiên, có thể sử dụng các ứng dụng mạng riêng ảo (VPN) hay mua sim Trung Quốc để vượt qua các hạn chế này và truy cập Facebook.
Về hệ thống khách sạn ở Trung Quốc phải nói là tương đối tốt. Chúng tôi nghỉ tại các khách sạn Beijing Zhongjia Xinyuan Hot Spring Hotel; Manxin hotel (Bắc Kinh) và Holiday Inn Express Hangzhou Gongshu (Hàng Châu)… đều đầy đủ tiện nghi. Nhìn chung các khách sạn ở Trung Quốc có không gian rộng rãi, thoáng mát, các trang thiết bị mới, hiện đại. Máy điều hòa nhiệt độ đều có chức năng sưởi ấm, nên không bị tác động bởi cái lạnh dưới 0 độ ở ngoài trời. Hầu hết các khách sạn lớn ở Trung Quốc đều tổ chức ăn sáng Buffet.
Nếu so sánh với các tour du lịch các nước khác thì tour du lịch Trung Quốc ăn uống tốt hơn. Hai bữa chính đều có bia và nước giải khát trong thực đơn. Các món ăn bao giờ cũng nóng sốt, hơn hẳn các tour du lịch Nhật Bản và Hàn Quốc, điều này cũng một phần bởi cách đặt món ăn và cách chế biến món ăn của đơn vị tổ chức tour có hợp với khẩu vị người Việt Nam hay không. Nhìn chung các món ăn truyền thống của Trung Quốc được chế biến rất nhiều dầu mỡ, ví dụ như rau luộc xong lại tưới một lớp dầu mỡ lên trên, thế nhưng hiện nay, theo yêu cầu thực tế, các đầu bếp Trung Quốc đã cải tiến rất nhiều, nấu theo kiểu Việt Nam mỗi khi có các đoàn du khách Việt Nam đặt ăn.
Về ẩm thực của Trung Quốc từ lâu đã nổi tiếng thế giới bởi sự phong phú, đa dạng và phong cách chế biến tinh tế. Các món ngon làm nên tên tuổi như “Vịt quay Bắc Kinh”, “Lẩu Tứ Xuyên”, “Thịt kho Đông Pha” “Cơm chiên Dương Châu” “Lẩu cừu”… một thời vang danh trên chính trường ẩm thực các nước châu Á. Gần đây thực khách đến Bắc Kinh còn tìm món “Đậu hũ thối” để thưởng thức.
Một cảnh đẹp Ô Trấn, tỉnh Chiết Giang
Rất nhiều người hỏi tôi, đi Trung Quốc mua gì? Thời kỳ mở cửa giao thương như hiện nay thực ra cái gì Trung Quốc có thì thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội đều có, thậm chí còn rẻ hơn nếu tìm đúng địa chỉ mua. Tuy nhiên, nếu bạn có dịp đi tỉnh Qúy Châu (Tây nam Trung Quốc) thì mua Rượu Mao Đài; đi Bắc Kinh thì mua hàng tiêu dùng; đi Nam Ninh (Quảng Tây) thì mua dầu gió và thuốc trị bỏng; đi Hàng Châu, Tô Châu thì mua mặt hàng tơ lụa; đi Tây Tạng thì mua thảo mộc và một số bài thuốc đông y truyền thống; đi Trương Gia Giới- Phượng Hoàng Cổ Trấn (Hồ Nam) thì mua đá quý, Bột Pueraria Mirifica, hạt dẻ rừng, nho tươi rất rẻ và ngon…
Đào Quốc Thịnh