Chùa Vĩnh Nghiêm, ngôi chùa cổ sở hữu một kiến trúc Phật giáo Bắc tông nằm ngay giữa trung tâm thành phố Hồ Chí Minh. Ngôi chùa mang nhiều nét kiến trúc độc đáo, không gian thanh tịnh an yên giữa lòng Sài Gòn tấp nập.
Chùa Vĩnh Nghiêm (Tp.Hồ Chí Minh)
Chùa được khởi công năm 1964 tại khu đất thấp nằm bên rạch Thị Nghè. Người khởi công xây dựng là hai Hòa thượng là Thích Tâm Giác và Thích Thanh Kiểm vào miền Nam truyền bá đạo Phật, và sau đó đã cho xây dựng chùa Vĩnh Nghiêm. Họ lấy nguyên mẫu thiết kế từ một ngôi chùa gỗ cùng tên ở làng Đức La, xã Trí Yên, huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang; kiến lập từ đời vua Lý Thái Tổ, vốn là trung tâm truyền bá Phật giáo của Thiền phái Trúc Lâm.
Kiến trúc ngôi chùa do kiến trúc sư Nguyễn Bá Lăng, có sự cộng tác của các ông Lê Tấn Chuyên và Cổ Văn Hậu thiết kế. Khi xây dựng, người ta phải chuyển khoảng 40.000 m³ đất từ xa lộ Biên Hòa về san lấp mặt bằng. Kinh phí xây dựng chùa khoảng 98 triệu đồng tiền lúc bấy giờ, với phần khuôn viên được cho là chính quyền VNCH cấp. Năm 1971, chùa Vĩnh Nghiêm cơ bản hoàn thành với các hạng mục, gồm tòa nhà trung tâm (tầng trên có ngôi Phật điện), Bảo tháp Quán Thế Âm, cơ sở dành cho hoạt động xã hội. Về sau, chùa lần lượt xây thêm các công trình khác, như Bảo tháp Xá Lợi Cộng đồng, Tháp đá Vĩnh Nghiêm, Phương trượng đường, khách đường, v.v...
Lịch sử chùa Vĩnh Nghiêm tuy không dài nhưng mang nhiều nét văn hóa, kiến trúc Thiền Lâm nổi bật.
Cổng Tam quan chùa Vĩnh Nghiêm (Ảnh: sưu tầm)
Chùa tọa lạc trên một khuôn viên rộng thoáng, khoảng 6.000 m2, sát đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa. Kiến trúc chùa theo lối cổ miền Bắc Việt Nam, nhưng bằng kỹ thuật và vật liệu xây dựng thời hiện đại. Đây là một trong số công trình tiêu biểu cho kiến trúc Phật giáo Việt Nam ở thế kỷ 20. Tổng thể kiến trúc gồm các hạng mục chính là Tam quan, tòa nhà trung tâm và các Bảo tháp.
Tam quan là một công trình khá đồ sộ, kiến trúc theo kiểu truyền thống với mái ngói đỏ uốn cong. Năm 2005, do thành phố thực hiện dự án mở rộng đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa, cổng Tam quan của chùa đã được di dời vào bên trong, đến vị trí hiện nay.
Tòa nhà trung tâm là một công trình kiên cố, rộng lớn, bao gồm một tầng lầu và một tầng trệt. Tầng trệt có hai phần: phần ngoài nằm bên dưới sân thượng, cao 3,20 m; phần trong nằm dưới Phật điện, cao 4,20 m. Tầng trệt được chia làm nhà thờ Tổ (bên trong có bàn thờ Bồ Đề Đạt Ma), giảng đường, văn phòng, thư viện (là một trong 3 thư viện của Thành hội Phật giáo Thành phố Hồ Chí Minh), phòng tăng, lớp học và phòng học (vì chùa là cơ sở của trường cơ bản Phật học), v.v...
Từ dưới sân có ba cầu thang rộng gồm 23 bậc, dẫn lên tầng trên bao gồm sân thượng, Phật điện và Tháp Quán Thế Âm.
Sân thượng rộng khoảng 10 mét. Phía tay phải có một gác chuông, treo một đại hồng chung (có đường kính 1,8 m; đúc năm 1971) do các Phật tử dòng Tào Động ở Nhật Bản tặng trước năm 1975, để cầu nguyện cho Việt Nam sớm hòa bình.
Khu Phật điện chùa Vĩnh Nghiêm (Ảnh: sưu tầm)
Phật điện chùa Vĩnh Nghiêm được xây dựng theo lối kiến trúc theo kiểu chữ công (chữ Hán: 工). Các góc mái đều uốn cong theo kiểu chùa miền Bắc. Chính giữa đỉnh nóc có Bánh xe pháp luân và các góc có hình đầu phượng. Phật điện gồm ba phần: Bái Điện, Bản Điện và Địa Tạng Đường.
Bái điện dài 35 m, rộng 22 m và cao 15 m. Các cột, rui mè và mái ngói đều được đúc bằng bê tông cốt sắt. Chính giữa điện là bàn thờ Phật Thích Ca, hai bên có Bồ Tát Văn Thù (bên trái) và Bồ Tát Phổ Hiền (bên phải). Dọc theo tường ở khu vực này có các tranh La Hán. Những công trình chạm khắc gỗ ở đây có bao lam tứ linh, bao lam cửu long và đặc biệt là có các phù điêu trên các hương án chạm các ngôi chùa danh tiếng ở trong nước và một số nước châu Á. Ở hàng hiên hai bên lối vào, mỗi bên có một pho tượng Kim Cang khá lớn.
Bản Điện (thờ chính tượng Phật A Di Đà) và Địa Tạng Đường (thờ chính Địa Tạng Bồ Tát) có kiểu kiến trúc tương tự Bái điện.
Tháp Quán Thế Âm cao 7 tầng nằm bên trái (từ cổng nhìn vào trong) Phật điện, gồm 7 tầng, cao gần 40 m, được xây cùng lúc với chùa. Tháp hình vuông, mỗi cạnh đáy 6 m. Đỉnh tháp có 9 bánh xe vòng tròn và những hình khối tròn gọi là Long xa và Quy châu. Đây là ngôi tháp đồ sộ thuộc hàng bậc nhất trong các ngôi bảo tháp của Phật giáo Việt Nam.
Tháp đá Vĩnh Nhiêm một trong những tháp đá cao nhất ở Việt Nam (Ảnh: sưu tầm)
Tháp Xá Lợi Cộng đồng xây phía sau, bên trái (từ cổng nhìn vào trong) Phật điện, có 4 tầng, cao 25 m dựng năm 1982, hoàn thành năm 1984. Tháp cũng được xây theo một kiểu khá độc đáo. Có các cầu thang từ sân dẫn lên trên. Đây là nơi đặt di cốt của chư Phật tử quá vãng để thân nhân đến viếng.
Tháp đá Vĩnh Nghiêm (vừa qua cổng, tháp ở bên phải) được khánh thành vào tháng 12 năm 2003, cao 14 m, là tháp thờ cố Đại lão Hoà thượng Thích Thanh Kiểm, một trong hai vị cao tăng có công sáng lập chùa. Đây được xem là ngôi tháp đá đầu tiên ở miền Nam, và cũng là ngôi tháp đá lớn nhất, cao nhất Việt Nam từ trước đến nay (2013).
Ngoài ra, trong khuôn viên chùa còn có Khu Phương trượng nằm ở phía trong cùng, gồm dãy nhà hình chữ L, ôm bọc một hồ sen dùng cho khách thập phương nghỉ ngơi và tăng xá cùng một dãy dùng làm thành trai đường.
Giống như nhiều ngôi chùa khác, chùa Vĩnh Nghiêm thờ tượng Đức Phật Thích Ca Mâu Ni, tượng Bồ Tát Văn Thù Sư Lợi và Bồ Tát Phổ Hiền,... trong bái điện. Barn điền của chùa thờ tượng Đức Phật A Di Đà. Ngoài ra, trong tháp Quan Âm có khu thờ tượng Quán Thế Âm Bồ Tát. Địa Tạng đường là nơi thờ tự của Địa Tạng Bồ Tát.
Bởi vì chùa do các vị sư từ bía Bắc vào xây dựng, chùa theo lối Phật giáo Bắc tông và Phật giáo Thiền Lâm, các bức tượng cũng bị ảnh hưởng bởi phong cách này.
Tượng Phật Di Lặc ở ngay chính điện (Ảnh: sưu tầm)
Ngoài vẻ đẹp về kiến trúc, lịch sử hiếm có, chùa Vĩnh Nghiêm còn là nơi được nhiều du khách thập phương ghé thăm mỗi dịp tới thành phố Hồ Chí Minh. Chùa Vĩnh Nghiêm lại mang một vẻ an yên và thanh bình, trái ngược với khung cảnh tấp nập, xô bồ nơi phố thị. Ngôi chùa này không chỉ gây ấn tượng bởi phong cách kiến trúc cổ điển mà còn mang nhiều nét văn hóa đặc sắc.
Ngoài tham quan vãn cảnh hay chiêm bái, du khách đến đây còn có thể tham gia các hoạt động cộng đồng ý nghĩa được tổ chức tại chùa. Hàng năm, ngôi chùa này đều tổ chức các hoạt động thiện nguyện như nấu cơm từ thiện, siêu thị 0 đồng,... Mỗi ngày có đến 500 suất cơm miễn phí được đem đến tận tay các gia đình có hoàn cảnh khó khăn và người vô gia cư. Khi tham gia các hoạt động này, du khách sẽ có thêm trải nghiệm đáng nhờ và góp phần giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn.
Ban Nghiên cứu VHTN phía Nam