Lịch sử hàng ngàn năm đấu tranh dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam đã đúc kết nên nhiều giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp như: yêu nước, đoàn kết, cần cù, nhân nghĩa, thủy chung… Trong tình hình hiện nay, cùng với nhiệm vụ xây dựng và phát triển đất nước nhanh, mạnh và bền vững; trước các tác động của mặt trái kinh tế thị trường, sự du nhập các giá trị văn hóa bên ngoài và sự chống phá đất nước ta trên lĩnh vực văn hóa tinh thần của các thế lực thù địch, phần tử xấu đã và đang đặt ra yêu cầu bảo vệ và phát huy hơn nữa các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc.
Văn hóa theo nghĩa rộng được hiểu là toàn bộ những giá trị vật chất và những giá trị tinh thần mà loài người sáng tạo ra nhằm đáp ứng lẽ sinh tồn, đồng thời cũng là mục đích sống của loài người. Trong quá trình hình thành, sinh tồn và phát triển, với những điều kiện riêng về địa lý, tự nhiên; phương thức lao động và sinh hoạt; hoàn cảnh lịch sử, mỗi dân tộc đều có đời sống văn hóa, tinh thần riêng biệt, tạo nên những nét đặc sắc riêng; là nền tảng tinh thần, sức mạnh nội sinh của sự sinh tồn và phát triển của các quốc gia, dân tộc. Việt Nam là quốc gia ở khu vực Đông Nam Á, có vị trí địa lý, địa chính trị đặc biệt quan trọng đối với khu vực và thế giới; điều kiện địa lý tự nhiên, khí hậu vô cùng khắc nghiệt. Do đó, trong lịch sử hình thành và phát triển, cùng với việc phải chống chọi với những điều kiện khắc nghiệt của tự nhiên để tồn tại và phát triển; dân tộc Việt Nam cũng luôn phải đấu tranh với các thế lực xâm lược, bành trướng và thôn tính hùng mạnh trên thế giới. Đảng ta đã chỉ rõ: “Dựng nước đi đôi với giữ nước – là quy luật tồn tại và phát triển của dân tộc ta”(1). Lịch sử hàng ngàn năm đấu tranh dựng nước và giữ nước đó đã hình thành nên đất nước và con người Việt Nam với đời sống văn hóa tinh thần phong phú, đa dạng. Trong đó có những giá trị văn hóa phản ánh khát vọng hòa bình, độc lập, tự do, bình đẳng, tiến bộ, nhân văn được kết tinh trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, trở thành những truyền thống tốt đẹp của dân tộc, như: yêu nước, thương nòi; bất khuất, kiên trung chống giặc ngoại xâm; tôn sư trọng đạo; hiếu thảo đối với ông bà, cha mẹ; cần cù, chịu thương, chịu khó; hiếu học; đoàn kết…
(1).jpg)
Những giá trị văn hóa truyền thống đó đã được hình thành từ chính yêu cầu, đòi hỏi của thực tiễn đấu tranh dựng nước và giữ nước của dân tộc ta, được các thế hệ người Việt Nam đúc kết thành hồn cốt, giá trị cốt lõi tạo nên một Việt Nam độc lập, tiến bộ, văn minh trong cộng đồng nhân loại; tạo nên nền văn hóa đa dạng, độc đáo của dân tộc Việt Nam. Đồng thời cùng với trí tuệ, ý chí của cả dân tộc, những giá trị văn hóa đó chính là nhân tố bên trong quy tụ, tập hợp đông đảo người Việt Nam tạo nên sức mạnh nội sinh, biến thành lực lượng vật chất mạnh mẽ để Việt Nam vượt qua những giai đoạn khó khăn, thử thách trong lịch sử; nhấn chìm mọi kẻ thù xâm lược và kẻ thù cướp nước: giành chiến thắng trong cuộc đấu tranh chống xâm lược phương Bắc thời kỳ phong kiến; đánh thắng thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược giành độc lập, tự do cho dân tộc thế kỷ XIX, XX. Các anh hùng dân tộc của Việt Nam như Quốc tổ Hùng Vương, Hai Bà Trưng, Lý Nam Đế, Ngô Quyền, Đinh Bộ Lĩnh, Lê Hoàn, Lý Công Uẩn, Lý Thường Kiệt, Trần Nhân Tông, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Nguyễn Trãi, Nguyễn Huệ, Chủ tịch Hồ Chí Minh… đều được sinh ra trong chính cái nôi văn hóa truyền thống đó. Trong Điếu văn đồng chí Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam Lê Duẩn trình bày tại lễ truy điệu trọng thể Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Dân tộc ta, nhân dân ta, non sông đất nước ta đã sinh ra Hồ Chủ tịch người anh hùng dân tộc vĩ đại, và chính Người đã làm rạng rỡ dân tộc ta, nhân dân ta và non sông đất nước ta”(2). Cũng chính họ và bao thế hệ người Việt Nam đã không quản gian khổ, hy sinh đứng lên đấu tranh bảo vệ giống nòi, bảo vệ giữ gìn các giá trị truyền thống dân tộc cho muôn đời sau; biến các giá trị văn hóa truyền thống đó thành sức mạnh khuất phục mọi kẻ thù xâm lược để bảo vệ và xây dựng đất nước. Trong các chính sách xâm lược, đàn áp và thôn tính dân tộc ta, các thế lực xâm lược, bành trướng, bên cạnh những chính sách cai trị, bóc lột về chính trị, quân sự, kinh tế, đều thi hành những chính sách văn hóa – xã hội nham hiểm, thâm độc làm băng hoại nòi giống và đời sống tinh thần người dân Việt Nam phục vụ cho chính sách cai trị, bóc lột lâu dài của chúng. Do đó, cách mạng giải phóng dân tộc, cách mạng xã hội chủ nghĩa không chỉ giải phóng nhân dân lao động thoát khỏi thân phận nô lệ, sự thống trị, áp bức về chính trị, quân sự, kinh tế, vươn lên làm chủ vận mệnh của chính mình mà còn làm chủ và xây dựng đời sống văn hóa tinh thần văn minh, tiến bộ của mình. Do đó, giải phóng nhân dân lao động khỏi sự thống trị, lệ thuộc của các giá trị văn hóa của thế lực xâm lược, được hưởng thụ các giá trị văn hóa tiến bộ của dân tộc và nhân loại là thành quả quan trọng của cách mạng do Đảng, Nhà nước và nhân dân tiến hành.
Là nhà yêu nước vĩ đại, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn chú trọng đề cao sức mạnh của truyền thống dân tộc; nhận thức và có niềm tin bất diệt vào sức mạnh dân tộc. Đó là sức mạnh của chủ nghĩa yêu nước; tinh thần đoàn kết; ý chí đấu tranh anh dũng, bất khuất cho độc lập, tự do; ý thức tự lực, tự cường…. Trong bài thơ “Lịch sử nước ta” của Chủ tịch Hồ Chí Minh có đoạn:
“Xét trong lịch sử Việt Nam,
Dân ta vốn cũng vẻ vang anh hùng.
Nhiều phen đánh bắc, dẹp đông,
Oanh oanh liệt liệt con rồng cháu tiên”.
Những năm qua, đặc biệt khi Việt Nam thực hiện đường lối đổi mới toàn diện đất nước, mở cửa, hội nhập, giao lưu văn hóa với thế giới đã tạo điều kiện để xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Trong điều kiện hội nhập, môi trường cạnh tranh thế giới trên tất cả các lĩnh vực (nhất là trên lĩnh vực kinh tế, văn hóa) ngày càng khốc liệt, cùng với tranh thủ những điều kiện quốc tế thuận lợi, việc nâng cao, phát huy nội lực, giữ gìn, xây dựng và phát huy các giá trị quốc gia (trong đó đặc biệt là các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp) phục vụ công cuộc đổi mới phát triển của Đảng và nhân dân ta được đặt ra như một đòi hỏi tất yếu. Bên cạnh đó, những giá trị văn hóa ngoại lai có tính chất xấu độc cũng có điều kiện xâm nhập vào xã hội ta. Các thế lực thù địch, các đối tượng cơ hội chính trị, phản động ở trong và ngoài nước tận dụng triệt để các điều kiện mới để chống phá nền tảng tư tưởng, tinh thần, văn hóa, đạo đức của xã hội ta. Cùng với chống phá chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chúng tăng cường các phương thức, thủ đoạn hoạt động chống phá, làm xói mòn các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam. Truyền bá, tiêm nhiễm các giá trị văn hóa ngoại lai, xấu độc, làm thay đổi thang giá trị đạo đức của xã hội, làm cho một bộ phận nhân dân, đặc biệt là giới trẻ nhận thức không đầy đủ về trách nhiệm cộng đồng, quay lưng với các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, tôn sùng và chạy theo lợi ích vật chất, đề cao chủ nghĩa cá nhân, thực dụng… Từ đó làm thay đổi cách nghĩ, lối sống của một bộ phận người Việt Nam (đặc biệt trong giới trẻ – chủ nhân tương lai của đất nước), tạo cơ sở xã hội phục vụ cho các âm mưu chính trị đen tối đối với Việt Nam của chúng. Đây là một trong những thủ đoạn hết sức nham hiểm, tinh vi nằm trong âm mưu thực hiện “diễn biến hòa bình” chống chế độ, chống Đảng, chống Nhà nước; đi ngược lại lợi tích quốc gia, dân tộc và nhân dân ta của các thế lực thù địch, phần tử xấu. Trong đó, tận dụng điều kiện đất nước mở cửa, hội nhập, giao lưu, hợp tác quốc tế trên các lĩnh vực văn hóa, giáo dục; lợi dụng phương tiện internet, môi trường mạng xã hội để tán phát các luận điệu phủ nhận, bài trừ các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc; truyền bá, tiêm nhiễm các giá trị văn hóa ngoại lai có tính chất xấu độc vào các tầng lớp nhân dân; xuyên tạc, phủ nhận vai trò lãnh đạo của Đảng đối với lĩnh vực văn hóa. Những năm qua, do nhiều nguyên nhân khác nhau, đặc biệt tác động của mặt trái kinh tế thị trường; sự du nhập các giá trị văn xấu độc bên ngoài, trong xã hội ta đã có không ít những hiện tượng, vụ việc xảy ra trái với thuần phong, mỹ tục để lại nhiều hậu quả hết sức nặng nề về nhiều mặt, như: các vụ việc xảy ra mâu thuẫn, tranh chấp tài sản trong các gia đình; các hành vi trái chuẩn mực trong các nhà trường; tình hình vi phạm pháp luật, phạm tội của học sinh, sinh viên; tình trạng tôn sùng thần tượng thái quá, các hành vi trái chuẩn mực trên môi trường mạng xã hội… Mặc dù là những vụ việc đơn lẻ, tuy nhiên cũng đã phản ánh những lỗ hổng nhất định trong việc giáo dục, phát huy các giá trị văn hóa nói chung và các giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc nói riêng trong các thiết chế xã hội cụ thể.
Lễ hội Đền Hùng
Những năm sắp tới, yêu cầu của công cuộc đổi mới toàn diện đất nước, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện hội nhập, cạnh tranh toàn cầu trên nhiều lĩnh vực, đặc biệt trên lĩnh vực văn hóa đặt ra yêu cầu bảo vệ, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp để phát triển một Việt Nam độc lập, giàu mạnh, văn minh, tiến bộ và có trách nhiệm ngày càng cao. Tác động của mặt trái kinh tế thị trường, của các giá trị văn hóa bên ngoài có tính chất xấu độc đến các tầng lớp nhân dân. Âm mưu chính trị đen tối của các thế lực thù địch, phần tử xấu chống Việt Nam không thay đổi; phương thức, thủ đoạn phá hoại nền văn hóa dân tộc ngày càng tinh vi, nham hiểm và chúng luôn tận dụng triệt để mọi điều kiện thuận lợi để thực hiện các âm mưu, phương thức, thủ đoạn hoạt động đó. Do đó, trong thời gian tới, để bảo vệ, phát huy các giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc phục vụ công cuộc đổi mới, xây dựng, phát triển đất nước. Các cơ quan chức năng của Nhà nước, mỗi người dân Việt Nam cần nêu cao tinh thần tự hào dân tộc, tự giác trong bảo vệ, thực hành và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Trong đó, tập trung một số vấn đề trọng tâm sau:
Một là, tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục, củng cố các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc; âm mưu, thủ đoạn hoạt động của các thế lực thù địch, phần tử xấu, các nguy cơ làm xói mòn các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc trên lĩnh vực văn hóa với nhiều hình thức phù hợp, hiệu quả đến mọi tầng lớp nhân dân. Trong đó, chú trọng đặc biệt việc phát huy vai trò của các thiết chế xã hội đối với việc giáo dục các thành viên tham gia, như: gia đình, nhà trường;… các phương tiện truyền thông đại chúng trong việc lưu giữ, tuyên truyền, giáo dục, củng cố đến mọi tầng lớp nhân dân về vị trí, vai trò, ý nghĩa, giá trị và nội dung cụ thể các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Từ đó nâng cao nhận thức, niềm tự hào của mọi tầng lớp nhân dân về ý nghĩa, giá trị của văn hóa nói chung và các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc nói riêng; tinh thần cảnh giác, sức đề kháng trước các tác động của các giá trị văn hóa bên ngoài có tính chất độc hại. Phát hiện, tôn vinh, nhân rộng các tấm gương người tốt, việc tốt, việc làm hay trên lĩnh vực văn hóa tinh thần (nhân cái đẹp, dẹp cái xấu) góp phần tuyên truyền, củng cố, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc.
Hai là, thực hiện các giải pháp bảo vệ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc theo đường lối, quan điểm của Đảng, Nhà nước ta. Xây dựng, phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc được Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng, Nhà nước ta chú trọng trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam; coi văn hóa, tinh thần là mặt trận, bộ phận quan trọng của cách mạng giải phóng dân tộc, cách mạng xã hội chủ nghĩa – xây dựng Việt Nam giàu, mạnh và văn minh. Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam (trong đó đặc biệt bảo vệ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc) là một bộ phận quan trọng trong đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước, trong đó xác định các giải pháp trọng tâm chủ yếu sau: Một là, tập trung nghiên cứu, xác định và triển khai xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người… Việt Nam trong thời kỳ mới; Hai là, tăng cường giáo dục lòng yêu nước, lòng tự hào dân tộc, truyền thống và lịch sử dân tộc, ý thức trách nhiệm xã hội của các tầng lớp nhân dân, nhất là thanh niên… nâng cao nhận thức, ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật, bảo vệ môi trường, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc của người Việt Nam; Ba là, xây dựng, phát triển, tạo môi trường và điều kiện xã hội thuận lợi nhất để khơi dậy truyền thống yêu nước, niềm tự hào dân tộc, niềm tin, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc; tài năng, trí tuệ, phẩm chất con người Việt Nam là trung tâm, mục tiêu và động lực phát triển quan trọng nhất của đất nước; Bốn là, xây dựng và thực hiện các chuẩn mực văn hóa trong lãnh đạo, quản lý. Chú trọng xây dựng môi trường văn hóa công sở lành mạnh, dân chủ, đoàn kết, nhân văn; đẩy lùi bệnh quan liêu, bè phái, mất đoàn kết, chủ nghĩa cơ hội và thực dụng. Xây dựng văn hóa doanh nghiệp, doanh nhân và kinh doanh(4).
Ba là, tăng cường hợp tác quốc tế trong xây dựng và phát triển văn hóa, đồng thời ngăn chặn các giá trị văn hóa xấu độc đối với nhân loại nói chung và Việt Nam nói riêng. Thông qua các cơ chế hợp tác với các quốc gia trên thế giới và khu vực, đẩy mạnh hợp tác phát triển về văn hóa, giáo dục, du lịch... Từ đó, truyền bá, phát triển các loại hình văn hóa, các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc đối với bạn bè và nhân dân thế giới. Phát triển văn hóa, hệ giá trị quốc gia góp phần đẩy lùi các hiện tượng văn hóa xấu độc. Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc; nâng cao năng lực cạnh tranh của văn hóa Việt Nam trong điều kiện hội nhập quốc tế. Đồng thời, hạn chế, ngăn chặn việc sản xuất, lưu truyền các giá trị văn hóa trái với bản chất văn minh, tiến bộ của nhân loại trên môi trường mạng xã hội.
Bốn là, các cơ quan chức năng của Nhà nước cần tăng cường nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong công tác quản lý Nhà nước trên lĩnh vực văn hóa. Phát huy sức mạnh của cả hệ thống chính trị, triển khai các biện pháp đấu tranh bảo vệ và phát huy các giá trị truyền văn hóa tốt đẹp của dân tộc. Trong đó, cần hoàn thiện thể chế, chính sách xây dựng và phát triển văn hóa; các văn bản quy phạm pháp luật của Nhà nước phục vụ công tác quản lý Nhà nước trên lĩnh vực văn hóa. Tăng cường công tác quản lý Nhà nước, thanh tra, kiểm tra, có chế tài xử lý dứt điểm, nghiêm minh, đủ sức răn đe các vi phạm pháp luật trên lĩnh vực văn hóa; các biện pháp phòng ngừa, phát hiện, đấu tranh với các thế lực thù địch, phần tử xấu xâm hại an ninh quốc gia trên lĩnh vực văn hóa; làm trong sạch các môi trường văn hóa (nhất là trên môi trường mạng xã hội)./.
Ban Nghiên cứu VHTN